30.12.09

La esperanta malpopolo


La esperanta malpopolo

 

Resumo:

La aŭtoro, instigita de la libro Lingvo kaj popolo de Humphrey Tonkin, traktas en tiu ĉi eseo la demandon, ĉu taŭgas paroli pri “esperanta popolo”. Li diskutigas ankaŭ la ekziston de “esperanto-kulturo” kaj la motivojn de la homoj, kiuj venis al la “afero esperanto” kaj restis en ĝi. La eseo, en kiun eniris personaj spertoj, konklude asertas, ke ne eblas akcepti eĉ kiel naivan metaforon la nocion “esperanta popolo”.

 

 

Kiam, en aŭgusto 2008, Detlev Blanke kaj Ulrich Lins invitis min partodoni al omaĝa festlibro okaze de la 70-jariĝo de Humphrey Tonkín [La arto labori kune], mi anoncis kontribuon kun la titolo Invit’ al asonanco. La ĉi-titola artikolo tamen iĝis iom tro longa, tiel ke fine mi decidis uzi ĝin prefere kiel enkondukon al mia nova poemaro Koploj kaj filandroj (2009). Necesis do trovi novan temon, kaj mi pensis, ke eble mi povus iel kunligi miajn disajn cerbumaĵojn pri la afero kaj lingvo esperanto kaj ĉi ties uzantaro kun la ideoj prezentitaj de Tonkin en la verko Lingvo kaj popolo (2006).

 

Tamen la posta lego de Lingvo kaj popolo surprizis min per tio, ke Tonkin apenaŭ skribas en ĝi pri la t.n. “esperanta popolo”; ja la libro temas ĉefe pri UEA. Kvankam mi mem ne tiom interesiĝas aktive pri la organiza kaj asocia dimensioj de esperantumado, mi trovas la analizon de Tonkin tre bonvena kaj konsiderinda, kaj samtempe opinias la agadon de UEA esenca por sana, stabila pluvivo de nia lingvo. Kiel plia parolanto, kaj des pli kiel verkisto, mi bezonas asocion kapablan liveri servojn kiel la revuo Esperanto (speciale la rubrikoj “Laste aperis” kaj “Recenzoj”) aŭ la libroservo[1]; asocion kun vigla kulturpolitiko[2]. Aparte interesa kaj klarvida mi trovas jenan aserton de Tonkin (p. 95-96): “UEA ja ne estas ŝtato, kaj miaopinie ne havas multan sencon ŝajnigi, ke ĝi estas […]. La Civito elektis alian vojon, kaj eĉ kreis artefaritajn partiojn por sia senato – sed ĝi ludas je ŝtato dum UEA celas esti dinamisma asocio gvidkapabla interne kaj socie efika ekstere.”

 

Kial do Tonkin titolis sian libron Lingvo kaj popolo? Fakte li pli ofte uzas esprimojn kiel “lingva komunumo” aŭ “lingva kolektivo”. Facilas adapti lian ĵus cititan aserton pri la (ne)ŝtateco de UEA kaj diri, ke la esperantularo ja ne estas popolo, kaj ne havas multan sencon ŝajnigi, ke ĝi estas. Nuntempe, la konceptoj “popolo” kaj “nacio” estas konceptoj esence politikaj, baziĝantaj ĉefe sur la volo de homgrupo konsistigi apartan popolon aŭ nacion. Nura volo tamen ne sufiĉas. Ĝuste ĉi tial, la esprimo “la esperanta popolo” kompareblas ne kun “la kanada popolo” aŭ “la tajvana popolo”,  “la palestina popolo” aŭ “la saharia[3] popolo” kaj plu simile, sed ja kun la apenaŭ sencohavaj sintagmoj “la futbalema popolo”, “la ateisma popolo”, “la vegetarana popolo”, “la rasisma popolo” aŭ “la filatela popolo”. Des malpli da signifo havus do ies parolo pri “la esperanta nacio”!

 

Mi citu nun el mia eseo La liturgio de l’ foiro (1999):

 

            Ni formas diversgentan grupon, kies plej grava komuna trajto estas la diverseco (kvankam laŭ aĝogrupoj, laŭprofesie kaj laŭklase temas pri komunumo sufiĉe homogena; vd. Rašić 1994). Jen la plej difina trajto de la esperanto-parolantoj: nia komuna negenteco, t.e. nia neaparteno, nekunaparteno al unu gento, popolo aŭ nacio. Frazoj kiel “Ni esperantistoj fakte estas etno [...] kaj ne necesas timi diri tion malflustre” (Gonĉarov 1997, p. 7), “La e-socio reale ekzistas kaj vivas surbaze de propraj valoroj kaj tradicioj” aŭ “El la movado ĝi relative frue transformiĝis al socio, lingva socio, lingva komunumo. Kaj stabiliĝis kiel tia” (Leyk 1987, resp. p. 21, 11) ne priskribas la realon, sed preskribas ĝin laŭ meĥanismo, kiun angloj nomas wishful thinking – revpensado. La komunajn valorojn mi nenie vidas, eĉ ne pri la lingvo mem, kaj miajn sam’ide’an’o’j’n mi kalkulus per la fingroj de ambaŭ manoj. Ni esperantistoj konsistigas malnacion, malgenton, malpopolon (jen kio plaĉas al mi!). Komune ni havas lingvon nek hereditan nek heredan. Esperanto mem ne estas nia komuna lingvo, kiel diasporistoj supozas, sed nia komuna interlingvo[4]. Same pri nia kulturo: interkulturo. Interliteraturo. Kiam mi legas romanon de Trevor Steele aŭ de Karolo Piĉ, poemojn de István Ertl aŭ de Mao Zifu, mi legas ion esperantan sed samtempe resp. aŭstralian, ĉeĥan, hungaran, ĥinan (ĉinoj pardonu ĉi momentan praismon!); mi legas hajkon originale verkitan de japano (“Post uragano [...]”, de Tonita Tomu, en Esperanta antologio), sed mi legas ĝin senpere, la originalon mem – sen-egala vivosperto! Kaj tiel plu. Sed oni imagu personon, E-patrioton, kiu decidus legi nur librojn verkitajn originale en esperanto: la horizontoj de tia homo restus ekstreme limigitaj, eĉ se internacie aŭ transnacie limigitaj. Parencan ideon formulas aliprefikse la redaktoro de La Gazeto: “Nia lingvo estas superlingvo havanta por historio kaj lingvoniveloj, tio estas por kulturo, la historion kaj lingvonivelojn, tio estas la kulturojn, de siaj fontolingvoj” (de Zilah 1997).

 

Por resumi mian opinion, la vorto “popolo” ne taŭgas por priskribi la esperantularon, eĉ ne kiel metaforo[5]. Jen la problemo de metaforoj. Kiel skribis Lluís Codina (1998), “kredoj estas tre speciala klaso de ideoj, ĉar ni ne konscias pri ili, kaj tamen ili determinas nian konceptadon de la aĵoj, tiel ke fine ja la kredoj posedas nin, kaj ne inverse”. Nu, la samo validas por metaforoj: ni facil-anime kredas, ke ni pensas la metaforojn aŭ pensas per metaforoj, dum ofte estas ja la metaforoj, kiuj (tra)pensas nin (Lizcano 2006). Sur p. 7 kaj sur la dorsa kovrilo de Lingvo kaj popolo legeblas, ke “ĝia celo estas demandosigni kelkajn ricevitajn ideojn pri Esperanto kaj esperantismo”, kaj mia nuna intenco estas fari la samon pri “ricevitaj ideoj” enŝteliĝintaj en la verkon de mia kolego kaj (mi esperas!) amiko Humphrey Tonkin.

 

Jen ni legas (p. 9), ke “lingvo ne povas ekzisti sen popolo”. Evidente lingvo ne povas ekzisti sen parolantoj, sed tio ne signifas, ke ĝia parolantaro devas esti unu “vasta grupo da homoj, konsciaj pri sia malsimileco kun la ceteraj najbaraj grupoj, kaj loĝantaj kune, plejofte en unu sama lando” (vortara difino de “popolo”). “Latino estis la kultura lingvo dum la 13 jarcentoj inter Vergilio kaj Danto” (Curtius 1948), nome la kultura interlingvo de kleraj homoj eŭropaj el multaj diverslingvaj popoloj. La hispanan lingvon oni parolas, krom en Hispanujo, en la plej multaj regnoj de Latin-Ameriko; ne kuraĝante hipotezi ion ajn pri eventualaj gvatemala aŭ ĉilia popoloj (se tiaj entute ekzistas), mi havas fortajn dubojn pri la nuntempa ekzisto de unu hispana popolo, kaj la samon oni povus apliki al ĉiuj “grandaj popoloj” de Eŭropo. En ĉi lastaj kazoj, simile al flagoj kaj himnoj, la vorto “popolo” ofte servas nur al la interesoj de senskrupulaj politikistoj, demagogoj kaj ŝovinistoj; kiom da homoj oni murdis, ekzemple, en la nomo de Eŭskujo aŭ de la eŭska popolo, kaj, pli frue, dum la diktatorado de Francisco Franco, en tiu de la Unu, Granda kaj Libera Hispanujo! Ĉu, cetere, la angla lingvo “ne povas ekzisti sen popolo”? Aŭ eble temas pri “sen popoloj” (brita? usona? sud-afrikia[6]? barata?)… Sonas tre strange! Ĉiel ajn, kiel dirite, la vorto “popolo”, aplikate al la esperantularo, estas rekte misgvida.

 

Ni povus paroli ĉi tie, parenteze, pri denaskaj parolantoj de esperanto. Oni povas legi en la esperanta Vikipedio[7], ke “ĝenerale eĉ la plej bonaj denaskuloj parolas la lingvon apenaŭ rimarkeble pli bone ol la elito de nedenaskaj Esperantistoj, kaj la denaskuloj ne havas en Esperanto tian gvidan rolon, kian havas denaskuloj en ordinaraj lingvoj”; kaj ke “male al etnaj lingvoj, Esperanto estas lernebla ĝis kvazaŭ denaskula nivelo. Tial denaskuloj ne havas daŭran lingvan avantaĝon kaj sekve ne restas iu elito, kiu pro sia avantaĝa situacio havas hegemoniajn fortojn”. Kiel konfirmis al mi juna kroata denaskulino dum ege interesa vespermanĝa konversacio en septembro 2008 en Madrido, multaj denaskuloj suferas krizon rilate esperanton ĉirkaŭ sia 16-a vivojaro; demandinte sin, ĉu ili mem lernintus la lingvon aŭ venus al la afero esperanto se ne pro la gepatroj, ili plej ofte respondas al si, ke ne; multaj el ili ne sentas la esperanto-kulturon sia kulturo, aŭ tute ne konas ĝin. Koncerne la lingvouzon, kiel skribis Ken Miner en la tre atentinda artikolo “La neebleco de priesperanta lingvoscienco”[8], oni ne konfuzu la terminon “denaska parolanto” kun “indiĝena parolanto”, t.e. parolanto lerninta sian lingvon “ne precipe de siaj gepatroj aŭ la ekvivalento, sed precipe de iom pli aĝaj aliaj infanoj en vivanta parolkomunumo”: “La rezulto estas, ke por Esperanto (iu ajn sukcesa planlingvo suferus la saman sorton) ne ekzistas normaro por gramatikeco kaj por signifoj komparebla kun la indiĝenaj parolantoj, kiuj tiel servas ĉe la etnolingvoj”; pli konkrete: “Mi post tiam kaj antaŭ tiam legis sufiĉe multon en Esperanto, ĉiam preferante originalajn verkojn, kaj en preskaŭ ĉiu verko, mi trovis minimume du-tri partaĵojn, kies intencitan signifon mi ne tutklare vidis. Kaj iom post iom mi konstatis ion, kio devintus esti evidenta al mi ekde la komenco: kvankam oni povas ‘esprimi ĉion’ (kiel oni diras) en la interlingvo, neniam oni sisteme esploris, kiom oni komprenas”[9]. En Esperantujo, la lingvan normon (aŭ la konkurencajn lingvajn normojn) difinas ne la ekstreme malhomogena lingvaĵo de la denaskuloj, sed tiu (aŭ tiuj) de la verkistoj, personoj “kiuj plejparte elektis lerni ĝin”[10], en multaj kazoj fervore kaj febre en sia infanaĝo aŭ adolesko. Stranga popolo tio estus, ĉu ne?

 

(Oni permesu plian parentezon. Sur p. 21-22, Tonkin citas opinion de Jouko Lindstedt pri la estiĝo de la esperanto-kulturo origine kiel epifenomeno: “Mi rigardas la Esperantan kulturon kiel emerĝan fenomenon. Tio signifas: la movado por la lingvo kreis ĝin, celante krei ion alian; kaj poste tiu nova fenomeno komencas retrokuple influi sian kreinton, la movadon. Ekzistas multaj fenomenoj en la mondo, kiujn oni povas nomi emerĝaj. La homa konscio estas tia: en certa stadio de la evoluo la elektrokemia funkciado de la homa cerbo estigis konscion, kiu ekde tiam influas la homon mem, tiel ke tiu ne plu estas subigita nur al siaj instinktoj. Tamen, la cerbo neniam celis iĝi konscia.” Tre interese, sed mi konsentas kun Tonkin pri tio, ke jam de la komenco, de la unuaj poemoj de Zamenhof, la esperanta literaturo estis “parto de konscia programo”, daŭrigota de ĉeno de verkistoj kaj nedisigebla de la lingvo mem. Kontraste, oni povas ja diri, ke la ekzisto de denaskaj parolantoj de esperanto estas epifenomeno aŭ emerĝa fenomeno: malgraŭ la unuopulaj opinioj aŭ deziroj de Zamenhof, neniam estis konscia programo tiurilate; la ekzisto de denaskuloj, kvankam statistike neevitebla, estas fakto ne esenca sed akcidenca, akcesora por la vivo kaj pluvivo de nia lingvo.)

 

Jen do probaleca[11] resumo de mia ĉi-rilata tezo: Por ke verkado kaj legado en esperanto havu sencon, necesas a), ke sufiĉe multaj el tiuj legantoj estu jam legintaj sufiĉe multe da samaj tekstoj (originalaj aŭ tradukitaj), kio ebligu pli efektivan interkomprenon; kaj b), ke, verkante kaj legante, oni ne forgesu la rilatojn de la esperantaj lingvo kaj kulturo kun la ceteraj lingvoj kaj kulturoj.

 

Reirante al Tonkin, poste ni legas (p. 15), ke, almenaŭ laŭ certa grupo, la esperantoparolantoj “konsistigas lingvan komunumon, kies unueco konsistas en tio, ke la lingvo estas portanto de certaj kulturaj komunecoj”. Sed mi preskaŭ nenie vidas tiajn kulturajn komunecojn. Almenaŭ ne sufiĉe, por igi nin distingiĝi kiel popolo disde aliaj homgrupoj. Tonkin skribas (p. 28, 29), ke “Esperanto, finfine, estas memstara kulturo (eĉ se kreita alimaniere ol aliaj kulturoj) kaj socia movado”, kaj ke li klare sentas sin “ano de la Esperanto-komunumo, kies kulturon kaj socion” li deziras plifortigi kaj plimaturigi. Laŭdinda kaj kundividinda emo! Sed pri kiuj kulturo kaj socio li parolas? Laŭ mi, temas ne pri la kulturo kaj socio de aparta popolo, sed pri la nekontinuaj kulturo kaj socio, aŭ kromkulturo kaj kromsocio, aŭ subkulturo kaj subsocio, de aro da malsampopolaj homoj vivantaj dise ĉie sur la terglobo, kaj kiuj vivas parton de sia vivo en, per kaj ofte ankaŭ por esperanto.

 

Oni atentu, ke ni plu metaforas. Se paroli absolute, maleblus difini la esperantan kulturon kiel apartan kulturon, ekzemple kiel la islandan aŭ la tajvanajn kulturojn de antaŭ pluraj jarcentoj. Same maleblus rigardi la esperantularon kiel memstaran socion. Sed, metafore, la vortoj “kulturo” kaj “socio” povas esti uzataj por priskribi trajtojn kaj tendencojn de nia komunumo. Oni ja ne dirus, ke la membroj de iu nacia parlamento formas socion, kvankam ili kundividas zorgojn kaj rutinojn, kiuj apartigas ilin de “la plebo”; aŭ ke la anoj de la Eŭropa Parlamento, venantaj el diversaj klasoj kaj membraj ŝtatoj, konsistigas “diasporan popolon”; aŭ ke la drogmanoj[12] de Eŭropa Unio (medio, kiun mi bone konas) kunformas proprajn socion kaj kulturon, kvankam probable ili kundividas multe pli da trajtoj, ol esperantuloj ĝenerale. Kaj tiel plu, de EU-drogmanoj al EU-oficistoj, de skoltoj al ŝakludantoj, de GLAT-aktivuloj[13] al fanoj de la Eŭrovido-Kantokonkurso, kun sia ĉiujara festivalo simile al niaj vorticaj Universalaj Kongresoj. Aŭ, kiel mi skribis en 1998 fine de La liturgio de l’ foiro: “Mi finu per plia metaforo: ni estas kvar ranoj en marĉo, kvar ranoj kun nobla hobio. Tiusence oni povus pli trafe kompari nin kun sciencfikciuloj, kiuj, same kiel ni, eldonas librojn kaj revuojn, kongresas kaj seminarias, korespondas, dediĉas sufiĉan atenton al trupo da diversnaciaj verkistoj kaj, fine, opinias sian okupon la plej grava en la mondo, amen.”

 

Por ni esperanto ne estas, kiel ajna lingvo, “grava indikilo de etna identeco” (p. 41) nek, pli precize, indikilo de genta malidenteco (t.e. ne nur identigilo sed ja distingilo)[14], sed simple la kialo kaj baza kondiĉo de nia ekzisto[15] kiel grupo. Esperanto “estas lingva fenomeno” (p. 63) kun “lingve bazita movado” (p. 100). Tiom, ke mi nuntempe opinias la aferon esperanto tro lingva: krom vidi en ĉiaj mondaj konfliktoj la ombron de la t.n. “lingva problemo”, ni tradicie ŝatas pasigi senprobleme tutajn tagojn pridiskutante la plej bagatelajn lingvajn detalojn. Sed, unuflanke, “la lingva problemo” mem ne ekzistas, krom kiel mismetaforo de la lingva diverseco (lingvaj problemoj kaj miskomprenoj, plurale, okazas ĉie kaj konstante, eĉ inter personoj teorie parolantaj la saman lingvon); temas pri memeo[16] aŭ mensa viruso, kiun ni devas forsarki el nia argumentaro. Imagu, se iu kontraŭbatalus la “kuir-artan problemon” (t.e. la tutmondan diversecon de pladoj) aŭ strebus por trudi ian universalan etiketon por ĉiaspecaj situacioj ĉiutagaj.

 

Aliflanke, kiel pruvo de nia trolingveco, menciindas la nur parte ŝerca Leĝo de Tonjo[17] (civitĵargone: Lex Antoniana): “Ju pli longas reta diskuto en Esperanto, des pli la probableco, ke ĝi deflankiĝos al diskuto pri gramatikaĵoj aŭ pri la uzata vortigo, (asimptote) proksimiĝas al 1.”

 

Sed la tro lingva dimensio de esperanto signifas ankaŭ plurajn aferojn. Ni estas grupo da homoj proponantaj novan lingvon al la mondo, kaj uzantaj tiun lingvon por komuniki inter ni. La lingvo esperanto estas samtempe celo kaj rimedo. Kaj trezoro, nia trezoro, kiun necesas gardi, varti, flegi. Pro tio niaj unuopaj sintenoj rilate al la lingvouzo aŭ al la lingvaĵa idealo tre ofte montriĝas neraciaj (kiel, cetere, plej multaj homaj agoj entute).

 

Kial ĉiu el ni, unavice, venis al la afero esperanto kaj, plej grave, restis kaj restas en ĝi? Esplorinda demando. Ne kial Kabe kabeis, sed kial ni ceteraj obstine malkabeas, malgraŭ ĉiuj malgraŭoj. Tonkin (p. 20): “Homoj venas al Esperanto pro plej diversaj kialoj. Ofte tiuj kialoj estas bazitaj sur vivosperto en la propra socio, aŭ sur difinitaj psikaj bezonoj. Ofte temas precize pri tio, ke la homoj serĉas alternativan socion, foje eĉ pro nesukceso en la propra. Mi ne volas troigi tiun psikan dimension, sed nepras ankaŭ ne ignori ĝin. Mi kuraĝas diri, ke malpli ofte la motivoj de esperantistiĝo fontas el racia pripeso de la avantaĝoj kaj malavantaĝoj aŭ la fortoj kaj malfortoj de nia lingvo. Laŭ mia propra sperto, tiuj pli raciaj vidpunktoj ofte venas poste – sed foje ili maskas la verajn motivojn.” Trafe! Jen la komunaĵo de la esperantistoj! Iom simile al tiuj nuntempaj junuloj kun perturboj de la personeco kaj de la kapablo krei interpersonajn rilatojn, preferantaj havi virtualajn “amikojn” en la reto al amikoj el karno kaj sango en la mondo reala.

 

Nu, mi rakontu mian propran sperton. Mi eklernis esperanton pli-malpli 14-jara, en 1980, logite de la ideo lerni tian lingvon (mi ĉiam ŝatis lingvojn, kodojn kaj ĉifrojn), kvankam verŝajne kelkajn el la tradiciaj argumentoj kaj mitoj de la esperanto-propagando mi jam konetis pere de i.a. la hispanlingvaj eldonoj de la sveda enciklopedio Combi Visuell (1967) kaj la anglalingva The Joy of Knowledge Encyclopædia (1978). Poste mi enretiĝis, t.e. komencis konatiĝi persone kun aliaj “esperantistoj”, rekonti ilin, korespondi, viziti tendarojn aŭ kongresojn… Iom post iom mi integriĝis en diversajn minisociojn de Esperantujo (la hispana esperanto-junularo; la internacia junularo; la Centra Oficejo de UEA, kiel volontulo; UEA mem, kiel membro kaj kiel UK-kongresano; la kolektivo de verkistoj, recenzistoj, legemuloj…), kaj en ĉiu el tiuj minisocioj aŭ medioj novaj memeoj kaj raciecigoj aldoniĝis al tiuj jam firme enradikiĝintaj, plu konstruante mian tiutempan esperanto-idearon. Jarojn poste mi konstatis, ke mi donadis tro da graveco al esperanto en mia vivo; ke plej multajn homojn neniom interesas aŭ allogas esperanto (ili, tutsimple, ne bezonas ĝin); ke necesas reloki ĝin inter la multajn kaj diversajn interesojn (Tonkin, p. 100: “Kvankam mi ĉiam estis tre aktiva kiel esperantisto, Esperanto neniam estis la sola aŭ eĉ la ĉefa elemento en mia vivo”). Kaj en 2001 mi kabeetis, ĉefe seniĝis de postenoj kaj taskoj, por povi dediĉi mian esperanto-tempon al kontaktoj kun miaj amikoj kaj al originala verkado (vidu pri tio miajn poemojn “Trapezoj”kaj “Laŭ Katulo”, en la poemaroj Celakantoj kaj Saturno, 2004a kaj b).

 

Kial mi ne kabeis plene? Mi ne scias. Verŝajne ne necesis. Mi ne bezonis fornei parton de mia vivo, sed nur rekanali ĝin. Tro drastaj decidoj pli similas al fuĝo ol al solvo. Esperanto povas bele kunvivi kun aliaj viveroj kaj identeroj. Aliflanke, ni ĉiuj jam investis en ĝi tiom da tempo, energio, mono kaj neŭronoj… Kredeble ĉio ĉi sonas kiel raciecigo de mia “lingva lojaleco” (p. 114), sed, efektive, esperanto plu donas al mi ion, kion mi ne trovas aliie ajn: neracian senton de senpera aparteno al la mondo.

 

Per “la mondo” mi celas ne la planedon, sed la homan mondon, la homaro(j)n. Por mi nun esperanto estas maniero farti kaj vivi kosmopolite, mondcivitane, mondane: “Esperanto proponas specon de tutmonda identeco, aŭ ŝajnas tion proponi” (Tonkin, p. 114). Jen kial mi ne povas akcepti eĉ kiel naivan metaforon la nocion “esperanta popolo”, des malpli se flage svingatan kadre de la psikaj aŭ taktikaj deliroj de la silfera Civito (Silfer 2008).

 

Mi povas ilustri tion per asonanca (aŭ vokalrima) koplo (Camacho 2009):

 

 

Laŭ Diogeno

 

Maksimo de la cinikaj

kaj stoikaj filozofoj:

lucidas kiu sin sentas

civitano de la mondo.

 

 

Krome esperanto devigas min stari ekster la molaj muroj de mia gepatra lingvo, kaj mi volonte faras tion por dialogi kun aliaj homoj en la sama situacio. Per esperanto, anstataŭ lingvi senkonscie kvazaŭ lingvoj entute ne ekzistus, mi neeviteble vidas mian propran gepatran lingvon (la hispanan) kaj la fenomenon lingvo mem de ekstere (de interne oni vidas ĝin kiel fiŝo akvon).

 

Sed mi ne plu proponas esperanton al la mondo, pri tio mi jam laciĝis antaŭ jaregoj. Mi simple plu uzas ĝin, ĉefe por verki. Kial? Mi ankaŭ ne scias. Eble ĉar pli facilas aperigi sian verkojn en Esperantujo, ol en la tro konkurenca kaj komerca hispana libromerkato; aŭ ĉar mi jam havas etan publikon; aŭ ĉar mi ĝuas ludi kaj eksperimenti per tia stranga lingvo, kiu sorĉis min en mia infanaĝo. Kaj tamen mi senraciule kaptiĝis en la redaktadon de revuo, Beletra Almanako! (Se aperus pretulo por la tasko, indus demandi plurajn milojn da homoj kaj fari sisteman esploron pri la motivoj de esperantiĝo kaj pluesperantado.)

 

Kaj per tio ni revenas al la esperanto-kulturo. Laŭ Tonkin (p. 57-58) ĝi “konsistas el tiuj komunaj simbolaj elementoj, esprimataj per Esperanto, kiuj donas al la parolantaro de la lingvo senton de solidareco, memfido kaj identeco”, kaj en ĝia evoluigo neeviteble grava elemento estas “la konscia elserĉo de komunaj valoroj”. Jen plia kvadraturo de cirklo! Ni, esperantuloj, ne povas krei solidarecon, memfidon kaj identecon nur inter ni, nek konscie elserĉi valorojn komunajn nur al ni mem. Ni devas fari tion ankaŭ inter ni, samkiel ni faras kun homoj ne parolantaj nian lingvon, kun la sola diferenco, ke inter ni uzeblas esperanto por esprimi tiujn sentojn kaj valorojn. Ni tamen ne forgesu, ke oni povas uzi esperanton, kaj iuj ja uzis ĝin en nia historio, ankaŭ por celoj malnoblaj kaj maldignaj: jen por defendi naziismon aŭ la ĉinan invadon de Tibeto, jen por lanĉi gejofobiajn atakojn, jen por ridinde kulturi kaj karesi sian konsulan umbiliketon. Ni do ne devas kultivi konscie ajnajn hipotezajn trajtojn komunajn, nek bezonas “apartecon por entute krei kulturon” – sed male. Nur kulturo lingve esperanta sed signife kaj enhave universala havos ion por aldoni al la kulturaj dialogoj de la mondo, aŭ de la diversaj mondoj kunekzistaj. Jen la defio por niaj tradukistoj kaj originalaj verkistoj!

 

Kaj do, dum Humphrey Tonkin finas sian verkon per citoj el la fama poemo “En amara horo” de Kalmán Kalocsay, mi fermas ĉi kontribuon per responda poemo el mia nova kolekto Koploj kaj filandroj:

 

 

En vespera horo

 

Finiĝas la vespero kaj

somero. Antaŭ multaj jaroj

Miĥalski, Kurzens, Kaloĉaj’

per siaj bravaj poemaroj

apertis[18] vojojn. Ankaŭ Maŭra,

Ragnarsson, Boulton, Auld, De Kock

progresis en esploro daŭra,

en vive krea dialog’,

kiun reprenis Rossi, Nervi,

Ungar, Fernández, Neves, Mao

kaj ĉiuj sukcesintaj vervi

kun bril’ surpriza de novao.

 

Jen, tre resume, historio

de l’ esperanta poezio.

Sed sin prezentas la demando

– kiom kunligas esperanto?

Ĉu temas do pri branĉ’ matura

de la arbeg’ literatura?

Aŭ eble nur filandro plia,

fragile freŝa, simpatia

kontribuanto de la reto?

Tutmonda literatureto,

tamen pokhoma kaj plurkapa,

diverskiale handikapa…

 

En ĝi ni devus ne karceri,

sed nin parteto konsideri

de plej diversaj tradicioj,

aŭtoraj genealogioj,

de mozaik’ beletre bunta.

El tiu magmo plej fekunda

naskiĝis versoj de Ŝekspir’,

Bapto de caro Vladimir’,

heteronimoj[19] de Pessoa

kaj la Poemo de Utnoa.

 

Ne limoj lingvaj, landaj, flagaj,

nek retorikoj blufaj, blagaj,

sed alĥemi’ kiel simbolo

por ni, poetoj en krisolo!

 

Poetoj de l’ paseo, de l’ nuno, de l’ futur’:

kunigas nin ne tiom la skribo kaj parolo

zamenhofaj, sed lingvo, kiun posedas nur

poetoj de la mondo, poetoj sen popolo.

 

Poetoj sen popolo, ho animleva kredo,

ke preter tempoj nin la poezi’ kunligas

sur ĉiaj regionoj kaj urboj de l’ planedo;

ke arto poezia nin fandas kaj fratigas

kun la aŭtor’ enigma de l’ fama prapoemo

pri Gilgameŝ, Enkidu kaj amikec’ fascina;

kun Homer’, Odiseo, Penelop’, Polifemo;

kun antikvuloj, kiuj en la japana, ĉina,

en fajnaj vortobildoj sur silko kaligrafis

poemojn peniktuŝe; aŭ kun Ĥajam’ la perso

kaj, ok jarcentojn poste, kun Whitman aŭ Kavafis,

kun Lorca kaj Pessoa, virtuozoj de l’ verso

ne truka kaj afekta, asepsa, malsincera,

sed sonore preciza en univers’ mistera.

 

 

Bibliografio

 

Camacho, Jorge (1999): La liturgio de l’ foiro. Antverpeno: Progresema Esperanto-Forumo.

Camacho, Jorge (2004a): Celakantoj. Rotterdam: Bero.

Camacho, Jorge (2004b): Saturno. Rotterdam: Bero.

Camacho, Jorge (2007): “Lingvaj manipulistoj”. En: Beletra Almanako, n-ro 1 (septembro), p. 78-79, 82-83. Novjorko: Mondial. Legebla ankaŭ ĉe: http://www.liberafolio.org/2007/manipulistoj kaj http://www.beletraalmanako.com/boao/ba1/ba1-gallery/index.html.

Camacho, Jorge (2009): Koploj kaj filandroj. Novjorko: Mondial.

Codina, Lluís (1998): “El libro digital y el futuro de la edición” (La cifereca libro kaj la futuro de eldonado). En: El profesional de la información: http://www.elprofesionaldelainformacion.com/contenidos/1998/enero/el_libro_digital_y_el_futuro_de_la_edicion.html.

Curtius, Ernst Robert (1948): Europäische Literatur und lateinisches Mittelalter [Eŭropa literaturo kaj latina Mez-epoko]. Bern: A. Francke.

Gonĉarov, Anatolo (1997): “Esperanta nostalgio – ĉuebla fenomeno”. En: La Gazeto 12:69,  p. 6-7.

Leyk, Jerzy (1987): “La esperanta socio fronte al la ekstera medio”. En: Michel Duc Goninaz (ed.), Studoj pri la internacia lingvo. Gent: AIMAV, p. 9-25.

 Lizcano, Emmánuel (2006): Metáforas que nos piensan [Metaforoj pensantaj nin]. Ediciones Bajo Cero kaj Traficantes de Sueños: http://www.bajo-cero.org/ediciones/pdf/lizcano_web.pdf.

Miner, Ken (2008): “Merlino”. En: Literatura Foiro, n-ro 234 (aŭgusto), p. 171. Legebla ankaŭ ĉe: http://www.sunflower.com/~miner/POEZIO_package/poezio.html.

Ragnarsson, Baldur (2007): La lingvo serena. Pisa: Edistudio.

Rašić, Nikola (1994): La rondo familia: Sociologiaj esploroj en Esperantio. Pisa: Edistudio.

Silfer, Giorgio (2008): “Ni estas pli ol samideanoj”. En: Literatura Foiro, n-ro 234 (aŭgusto), p. 172-176.

Tonkin, Humphrey (2006): Lingvo kaj popolo. Aktualaj problemoj de la Esperanto-movado. Rotterdam: Universala Esperanto-Asocio.

de Zilah, Eugène (1997): “La fontolingvo-teorio”. En: La Gazeto 12:69, p. 3-4.

 



[1] Ĉu la vortoj “revuo”, “rubrikoj” kaj “libroservo” bezonas n-finaĵon? Laŭ mi, ne; temas pri simpla komparo per la ĝenerala komparvorto “kiel” (la komparo rilatas ne al “liveri” sed al “servoj”). Sed kion diras “la normo”? Kiun ni demandu prie? Ĉu akademianon, denaskulon, lingviston? Ĉiel ajn, se oni aplikas vaste kaj elaste la principojn de neceso kaj sufiĉo kaj de necerto kaj hezito…
[2] Bele, se Humphrey Tonkin aŭ Probal Daŝgupto skribus ampleksajn notojn pri kulturpolitiko, similajn al tiuj de Baldur Ragnarsson en 1981, republikigitajn en La lingvo serena (2007).
[3] Sahario: alia nomo por la regno nomata Sahara Araba Demokrata Respubliko (SADR); saharia, sahariano: rilata al tiu regno, kaj ano de ĝi; sahara: rilata al Saharo.
[4] Kvankam mi nek emas nek kapablas difini scienceske ĉiun uzitan vorton, por mi "komuna interlingvo" signifas "komuna (ekzemple dua) lingvo inter homoj diverslingvaj", dum per nur "komuna lingvo" mi parolas principe pri homoj unu- kaj sam-lingvaj. Simile pri “interkulturo”.
[5] “Etno estas ento”, nacio estas iluzio… sed jen verŝajne temo por alia, kaj aliula, artikolo.
[6] Sudafrikio: alia nomo por la regno nomata [Respubliko de] Sud-Afriko; sudafrikia, sudafrikiano: rilata al tiu regno, kaj ano de ĝi; sud-afrika: rilata al la sudo de la afrika kontinento.
[7] http://eo.wikipedia.org/wiki/Denaskaj_Esperanto-parolantoj
[8] http://www.sunflower.com/~miner/LINGVISTIKO_package/lingvistiko.html
[9] Ekzemple, kion signifas la sekva dua verso, prenita el poemo de Miner (2008)?: “Nenio pli strangas en la vivformuloj / ol ke infanoj naskiĝas al junuloj”. Ĉu ke junuloj ekhavas infanojn, aŭ ke infanoj iĝas junuloj? Leginte la ceteron de la poemo, mi komprenas, ke temas pri la unua eblo, sed unualege mi ne certis pri la intenco de lia vortumo.
[10] Tonkin, p. 51.
[11]  Specimenaj tekstoj legeblas ĉe http://probaleo.blogspot.com/
 
[12] drogmano: interpretisto, paroltradukisto.
[13] GLAT: akronimo por la komunumo de Gejoj, Lesboj, Ambaŭseksamantoj kaj Transgenruloj (kun Transseksuloj).
[14] Pri la pretendo (ne fakto aŭ decido) proklami esperanton kiel ĉefan kaj komunan koherigan identigilon oni legu en mia eseo Lingvaj manipulistoj (2007).
[15] Kiel plej multaj abstraktaj konceptoj, ankaŭ la vorto “ekzisti” estas metaforo etime signifanta “elstariĝi”, “elmeti sin”. Grupo elstaras aŭ ekzistas nur por tiu, kiu ĝin rigardas.
[16] memeo: ĉia ideo, konduto aŭ kulturero transiranta de unu al alia persono (en la sama aŭ en malsamaj generacioj) per lernado aŭ imitado. Esperanto mem estas memearo aŭ meme-komplekso lanĉita de unu homo en 1887.
[17] http://www.delbarrio.eu/2008/04/la-legho-de-tonjo.htm
[18] aperti: (tr) malfermi; malgraŭ la deadmona rimarko en NPIV, nenio malhelpas transitivan uzon de “aperti” kune kun stata signifo de “aperta”, kiel en verkoj de Kalocsay kaj pluraj gravaj aŭtoroj, simile al jenaj paroj: dubi/duba, falsi/falsa, fiksi/fiksa, fuŝi/fuŝa, kaŝi/kaŝa, konfuzi/konfuza, kompliki/komplika, korekti/korekta, suspekti/suspekta, veki/veka k.a.
[19] heteronimo: 1) persono, kreita de verkisto aŭ artisto kaj havanta proprajn kvalitojn kaj tendencojn, al kiu la kreinto atribuas la aŭtorecon de unu aŭ pluraj el siaj verkoj; 2) nomo de tia persono.

12.8.09

anzino

NPIV havas amason da unuradikaj vortoj por nomi diversajn pinojn: pino, pinio, pinastro, mugo, pumilio, laricio... Kontraste mankas en ĝi simpla kaj bela nomo por arbo tre abunda en Hispanujo: anzino.

5.8.09

La hispana tragedio

Jen plia tre rekomendinda legaĵo, ĉi-foje pri la hispana enlanda milito (1936-1939), tradukita el la nederlanda. Estus interese certigi la eldonjaron; ie mi legis, ke en 1939, sed prefere oni havu fidindan konfirmon.



Ĉi tiaj libroj sendube daŭre aĉeteblas ĉe brokantejoj kiel tiu de la libroservo de UEA, kaj eble ankaŭ de kelkaj aliaj libroservoj.

4.8.09

Ĉe la sojlo

Ĉe la sojlo

La matenon kiam, trairante la straton Santa Engracia, Miryam estis renversita de kapuĉ-aŭto, ŝi krucosignis sin ĉe la sojlo kiel plian matenon, kiel ĉiun matenon.


[Kun danko al la iberaj kolegoj helpintaj en la diabla elhispanigo de ĉi rakonteto]


* kapuĉ-aŭto: "bonalingvismo" anst. 'kabrioleto'.

milic(i)o

En tiu ĉi libro, aparte de la vorto "postfronto", mi trovis ankaŭ la formon "milico", kiun niaj vortaroj devus noti apud la zamenhofa, PIVa kaj NPIVa "milicio". La formo "milico", pli simila al "polico", estis ofte uzata en tiutempaj verkoj, kiel ĈapajevLa hispana tragedio, kaj ĝin prezentas i.a. Neologisma glosaro kaj Nepivaj vortoj.


La makulojn sur la kovrilo kaŭzis pecoj de glu-bendo, per kiuj siatempe mi fiksis tegon el travidebla plasto por tiel (mis)protekti la libron!

3.8.09

Ĉapajev

Hieraŭ mi finlegis interesan, viglan, historie bazitan romanon pri V. I. Ĉapajev, verva komandanto de la Ruĝa Armeo dum la rusuja enlanda milito (1917-1923):


Jen la aŭtoro D. Furmanov , mem partia komisaro dum tiu periodo, en portreto pentrita de Sergej Maljutin:


La libron eldonis EKRELO en Lepsiko en 1933. Kiel montras la manskribita nomo supre de la unua paĝo, ĝi apartenis al Reto Rossetti (interese, ke li skribis jene: R. Roseti). Se mi ne mismemoras, mi ricevis ĝin donace (kun disfalinta bindo!, pro kio necesis rebindigo) de William Auld rekte en lia hejmo en Skotujo, antaŭ multaj jaroj.



Mi ĝuis legi la romanon kaj samtempe renkonti la marĝenajn notojn krajonajn de Reto, similajn al tiuj farataj de mi dum legado. Efektive, estis bele renkonti refoje Reton tiele, la iaman mentoron kaj korespond-amikon.

Cetere, krom la temo kaj tiu konkreta histori-periodo, la libro havas ankaŭ lingvan intereson. Malgraŭ interpunkcio kaj sintakso ne ĉiam tute klaraj, ekzemple koncerne la uzon de "si" kaj "sia", ĝi legeblas sufiĉe flue kaj atentokapte. Jen kaj jen oni trovas arĥaismojn kiel "fugi" (fuĝi) aŭ "konkiri" (konkeri), eksneologismojn kiel "represio" (subpremado), notindajn esprimojn ("la malfronto") kaj vortojn ne plu uzatajn kaj de nekonata deveno ("grimi" = ŝminki?). Fine oni ricevas fortan impreson ne tiom pri ies aŭ aliies (mal)heroeco, sed pri la frenezo de tia enlanda milito, kie ŝultron ĉe ŝultro batalis kontraŭ la blankuloj la komunismaj partianoj kaj la simile sed ali-nuance ruĝaj partizanoj.

2.8.09

Eŭropa ideologio

De Zlatko Tiŝljar mi ĵus legis lian libreton Eŭropa ideologio (1998): ĝi plenas je sofismoj kaj falsrezonado de la unua frazo ĝis la fino. Mi plej absolute malkonsentas kun tiaj asertoj kiel "Por esti eŭropano necesas ankaŭ plej grava signo de tiu identeco: la eŭropa lingvo". Nura galimatio!



Kiel mi skribis en eseo en 2007, "Ankaŭ Eŭropo kaj EU ne bezonas havi komunan identecon, des malpli komunan lingvan identecon aŭ identigilon. Eŭropanoj povas kundividi multon, sed kadre de sia diverseco, kaj ne ekskluzive. Kolektivaj identecoj estas iluzio, fantazio, ĥimero. Sed samkiel eŭropanoj ne bezonas komunajn identigilojn (ili aŭ ekzistas jam aŭ superfluas), ankaŭ esperantoparolantoj ne bezonas kolektivan identecon. Nur la diversaj hidrargaj identecoj ene de ĉiu unuopulo montriĝas indaj je esploro, atento kaj intereso."

Kaj: "Kion do ni diru al esperantistoj kaj esperantuloj neeŭropaj, ekstereŭropaj? Ĉu ke esperanto estas pordo nur al la eŭropa mondo? Kvazaŭ ekzistus nur unu eŭropa mondo, plus unu araba, unu azia ktp! Pli simplisme ne eblas: la mondo komforte dividita en kelkajn ĉelojn aŭ fakojn. Sed por mi esperanto estis kaj estas ĝuste la malo: pordo al Bharato, fenestro al Japanujo, pontoj al Finnujo kaj Tajvano, al mondoj plej abundaj kaj diversaj!"

Esperant-eŭropismo? Ne, dankon!

28.7.09

Kiel Israelo elpelis la palestinanojn 1947-1949

Jen tre rekomendinda libro. Pli da informoj tie ĉi.

Informojn pri la franca originalo trovu ĉi tie.


25.7.09

submaraj aferoj

Hieraŭ mi legis ĉi 115-paĝan romaneton de rusa aŭtoro, Aleksej Siloviĉ Novikov-Priboj, pri la vivo de soldatoj en rusaj submarŝipoj kaj ĉi ties havenoj dum la t.n. unua mondmilito.


Konstateblas la uzo de la tiama neologismo "*submarin/o" (laŭ la angla, franca k.a. lingvoj) anstataŭ la nuntempa "sub/mar/ŝip/o" (nu, oni povus diri ankaŭ "submarulo", kvankam tio povus pensigi pri bestoj aŭ eventualaj marhomoj, aŭ, piĉisme, "submaralo").

La verkon tradukis E. Blinov, lingve kontrolis E. Drezen kaj eldonis EKRELO (Eldon-Kooperativo por Revolucia Esperanto-Literaturo) en Lepsiko, Germanujo, en 1932, nelonge antaŭ la naziaj regado kaj teroro.

Leginte ĝin, mi donacos la libreton al la libraro de Hispana Esperanto-Federacio en Madrido.

6.7.09

kiel mi malkongresis

Por la unua fojo en mia vivo mi ĵus troviĝis en kongres-urbo (ĉi-kaze Malago) precize dum la kongrestagoj (2a-5a de julio), tamen ne partoprenis la kongreson (la 68an hispanan) nek eĉ vizitis la kongresejon. Parte agacis min la morganata nupto inter la Esperanta Civito kaj AEU (Andaluzia Esperanto-Unuiĝo, kies kongreso kunokazis kun tiu hispana); ankaŭ la paĝoj dediĉitaj al la E-Civito fare de la bulteno de Hispana Esperanto-Federacio (sed, nu, ne sendinte al ili artikolojn anstataŭajn, mi ne rajtas plendi); ĉiel ajn nek tio nek la anoncita veno de Perla Martinelli por iuj ekzamenoj sufiĉus por deturni min de kongresumado. Tamen fine pluraj komunikproblemoj kun la organizintoj, ĉefe la fakto ke ili kaŝis al mi la enprogramigon de Martinelli kiel preleganton, decidigis min ne partopreni tian kongreson. Por diri tion simple, mi ne deziris aperi en la sama programo kiel Perla, unu el la plej malnoblaj personoj kiujn mi renkontis en mia tuta vivo en kaj ekster Esperantujo (oni legu miajn verkojn La Majstro kaj MartinelliLa liturgio de l' foiro). Rezervinte jam pli frue hotelon en la urbocentro, vojaĝante kun mia edzino Chen kaj tajvana amikino, kaj renkontonte hispanan kaj tajvanan geamikojn loĝantajn en Malago, mi preferis returismi en urbo kiun mi vizitis unuafoje antaŭ pli ol dudeko da jaroj, kaj pri kiu memoris preskaŭ nenion, krom (jam tro svage) iaman viziton al la Alkazabo. En la urbocentro mi vidis neniun signon de la kongreso, nenie aŭdis esperanton... ĝis la vendredon vespere nia hispan-tajvana triopo ekpaŝis sur la strato Granada renkonte al grupeto, kie alta LKKano ĉiĉeronis al la falsrideta Martinelli. Nu, mi diskrete turnis mian rigardon al miaj agrablaj akompanantinoj por ne devi (mal)saluti la grupeton nek abrupte rompi ilian raŭmisman idilion. En du vesperoj ni ankaŭ renkontiĝis i.a. kun Liven Dek por manĝi kaj trinki-drinki-dringi. Jen bela foto de li, inda je apero en la blogo de la Esperanta Respubliko:

Laŭdire en la kongreso mi maltrafis la t.n. omaĝon al William Auld fare de senatanino Vampirelli (mi nomas ŝin tiel pro la civita obsedo vampiri kaj vulturi mortintajn E-verkistojn kiel Waringhien aŭ Auld, ne plu kapablajn respondi aŭ sin defendi); laŭdire ĝi konsistis el DVD kun ia intervjuo, en kiu Giorgio Silfer sidis en la centro de sofo, kun William kaj Meta Auld ambaŭflanke kiel kromfiguroj. Kaj tion ili nomas omaĝo! Sed, nu, mi ĉesu paroli pri la Kreteno de la Jarmilo kaj lia sekto Stultuloj sen Limoj. Jen foto de Chen kaj mi dum la dimanĉmatena vizito al la Alkazabo (bv atenti ŝian BA-t-ĉemizon, mendeblan tie ĉi):

Dum tiu ekskurseto ni renkontiĝis kun multaj kongresanoj, eĉ LKKano(j), kaj salutis ilin. Pluraj miretis aŭ min demandis pri mia nepartopreno, mi siavice rakontis pri miaj vizitoj al muzeoj kaj frandejoj aŭ al la belega urbo Rundo (hispane Ronda, arabe Runda aŭ ArRunda). Ĉi-foje nin akompanis nia tajvanmalaga gvidantino, kiu tuj trovis taŭgan nomon por ni esperantuloj: Illuminati.

Jen, resume, mia rekomendo: foje pretersaltu tutan kongreson kaj dediĉu vin plene al konatiĝo kun urbo kaj regiono kaj al senprograma kunĝuado kun viaj geamikoj.

16.6.09

nombroj


nombroj

Unuo plaĉas al Viŝnuo,
duo al Manituo,
trio plaĉas, nu, al Dio,
kvaro al Iŝtaro,
kvino al Odino,
seso al Ramseso,
sepo al Mazepo,
oko al Ragnaroko,
naŭo al la Morgaŭo,
deko plaĉas al Mekko,
cento al Sankta Vincento,
milo al Nihilo
kaj miliono – al mia liva kojono.

14.6.2009
PS: Je 5.1.2011 la antaŭlasta vorto de l' poemo ("dekstra") subite mutaciis al "liva".

2.4.09

Koploj kaj filandroj

Ĵus aperis ĉe la eldonejo Mondial mia kvara poemaro Koploj kaj filandroj:

koplo [aldone al NPIV] hispana poemeto, kutime el 2 aŭ 3 oksilabaj versoj, kun asonanca rim-aranĝo (a – a; – a – a).

filandro blanka subtila fadeno, produktata de diversaj araneoj, kiuj ŝvebas en aero dum malfrua somero.





"Koploj kaj filandroj estas la natura sekvo de Eklipsas. Se en ĉi poemkolekto nia poeto malkovris al ni aliajn vojojn kaj vibrigis nin per neaŭditaj tonaloj, nome starigis la bazon de nova poezia universo, en la libro, kiun vi havas enmane, li montras sin mastro de tia universo."


(Miguel Fernández, en la postparolo)

12.3.09

aperis BA4 (speciale pri sciencfikcio kaj fantasto)


Jam aperis la 4a numero de Beletra Almanako, speciale dediĉita al sciencfikcio, fantasto kaj fabeloj:

http://www.beletraalmanako.com/boao/ba4/index.html

19.1.09

Blanka gazalo pri Gazao


Blanka gazalo pri Gazao


La histori’ aŭ historioj de l’ homaro

(aŭ ĉu de la homaroj?) konsistadas

el ĉeno, el kateno da eraroj,

da krimoj kaj krueloj plej diversaj.

Ni konsideru, ekzemple, la judan popolon,

la judan nacion plurfoje dispelitan

de nebukadnecaroj kaj cezaroj

en la kruelan mondon; ni konsideru ankaŭ

la absolutan krimon naziisman

ekstermi la judaron, ĉiujn judojn,

eĉ la nur hipotezajn;

ni konsideru la decidon lasi krei

en Palestino, el Palestino,

kompleze al kaprico de l’ racio

la ŝtaton Israelo

kvazaŭ sur virga paradiz’ senhoma;

ni konsideru fine la ĵusan, same blindan misdecidon

de l’ saĝa israela registaro

(la nomojn ni memoru: Olmert, Barak, Livni

kun Leibowitz kaj la plej cinika Peres)

reataki Gazaon akompane

al la nova jar’ kristana

per teraj tankoj, el la mura maro

kaj el avioj trafe netrafeblaj

(ĉu pro la balotad’ en februaro

aŭ pro grandfrata Uson’ senprezidenta?

En ambaŭ kazoj kalendar’ ukazas).

Jam tri semajnojn plumbo, fajro falas

sur ĉi strion da tero troabunda

je stratoj kaj kvartaloj,

je viroj, je virinoj, je infanoj senvizaĝaj.

Gazao, eltranĉaĵ’ de Palestino

mem dispartigita diligente,

por ke ĝi plu rampu surgenue.

Gazao, stompita kaj stringita

forgesejo, kie miliono plus centmiloj

supervivas sencele, senelire

kaj, evidente, ankaŭ nevideble,

por ke nin ceterulojn ne skandalu

la vundoj, sango, fortranĉitaj membroj,

la voĉoj orfe fremdaj.

Gazao sen elektro, sen nutraĵoj, sen akvo, sen ajnaj kuraciloj,

retro en la mez-epokon,

limba,

sola en la vasta mondo,

forlasita de veziroj kaj emiroj,

eĉ izolita de Cisjordanio,

kiun la servilismo de Fatah’ koruptis

en unu plian araban satrapujon.

Gazao fronte al la mirakla, envulta Israelo,

tiu falsa Davido sendefenda,

potenca goliate,

nacie kaj racie neracia,

kreejo kaj kredejo de sintrompaj mitoj

por pravigi kolonian uzurpon de la tero

laŭdire promesita;

tiu nepo aŭ nev’ de l’ blanka Eŭropo

perfide, kulposente promesinta

fordoni la malpropran,

kvazaŭ doktor’ aŭkcius fremdan koron, renon;

tiu histo postvivinta gaskamerojn

energie greftita en la randon de Azio

sukcese kaj kreskive

inter egoismajn despotujojn;

tiu ŝtat’ jam preta dekomence

dispona inĝenierojn, fizikistojn,

aviojn, tankojn kaj buldozojn domdetruajn,

filharmoniajn orkestrojn kaj,

postmorgaŭ,

la magian atombombon.

Kreiĝas ŝtatoj trude, krude, violente,

jen plia leĝo de la historio

sen escepto. Ĉi juna, nova ŝtato,

Israelo,

fondita plej konscie, povoscie,

armita per granitaj mitoj,

pretekstaj pratekstoj

kaj argumentoj arĥeologiaj

(se ne paroli ankaŭ pri l’ konvinkaj venkoj

en militoj epike konkerfruktaj)

nun tenas en la pugno Palestinon

kaj ĝin sufokas zorge, pacience.

Sed la uzurpo freŝas

kaj la kulpo.

Ja ĝi okazis

hieraŭ

longe post la ruinigo de la Templo jerusalema,

longe post la neniigo de Kartago,

de la albigensoj,

de la imperioj inkaa, majaa, azteka,

longe post la pereigo de l’ nacioj siua, irokeza,

longe post la elpurigo de l’ hispanaj sefardoj kaj moriskoj*,

longe post la belga genocid’ en Kongo

kaj eĉ nelonge post Aŭŝvico, Buchenwald, Treblinka.

Kaj la kulpon

(aŭ ĉu ni nomu ĝin peko, pli konforme

al gentoj unudiaj, unulibraj, unuveraj?)

oni devas jesi aŭ fornei.

Kaj, se fornei ĝin, laŭeble plej perfekte,

ke oni eĉ forgesu la forneon

kaj la forgeson mem, per mil tavoloj

da vortoj distorditaj ĝis sensenco.

Ho, la parolo klara kaj preciza

de Arendt, Levi, Klemperer – kien vi vanuis?!

Ĉar la israelanoj de hodiaŭ

kun poŝkomputilo, ĵipo kaj binoklo

kontemplantaj la facilan bombadon de Gazao

ne samas je la judoj brute vagonitaj

al ekstermetaforaj ekstermejoj.

Tamen

la voĉuloj plej fervoraj,

la firme senhezitaj apogantoj

de l’ revo kaj realo israelaj

kaj de la cionismo ĉionisma,

nu, sen atom’ da honto ili sin proklamas

viktimoj de la mondo

kaj, kontraŭ kritiko ajn, rebatas prompte

per la ŝakmata anatem’ “antisemito”.

Viktimoj!

Punistoj lertaj en la fel’ viktima

sin volvekovrantaj

per dika krusto, karapac’, kiraso,

sur kiu ĉiaj vortoj (tiaj ĉi) deglitas

kiel akvo anserdorse.

(Ĉu necesas diri,

ke ĉiujn ĉi ideojn mi senhonte parazitis

el la verkoj de pensuloj pli talentaj

kiel Santiago Alba, John Brown, Francisco de Goya, Rafael Sánchez Ferlosio,

Ilan Pappé, Edward Said, Heather Sharp aŭ Akiva Eldar

inter multaj, multaj pliaj?)

Kompreneble,

tiun ĉi batalon en milito negajnebla

ne motivis kapric’ facil-anima

sed la pratimo instinkta de la potenculo

garnita falsaprave.

Kaj por sin defendi

de tia fenomena malamik’, senkrura kaj senbraka,

nepris ringi per muregoj Palestinon,

per pikdrataj bariloj kaj dekretoj.

Sed la prizon’ prizonas ambaŭflanken

kiel histriko histeria, kies pingloj

kreskus enpike en la propran karnon.

Kiel kulmin’ de ĉies hipokrito

Hamas’, demokratie elektita,

rikoltas nur ignoron kaj detruon

surbaze de amata anatem’,

la damna “teroristoj”,

dum ceteruloj forturnas la rigardon

al sia konscienco mola, pura

(ni povus komplimenti teroristoj

la francajn rezistantojn kontraŭ naziismo,

aŭ judajn kontraŭ romianoj,

gerilojn kontraŭ Bonapartoj,

kaj makisanojn, partizanojn ĉie).

Sed en Gazao nun Hamas’ rezistas

kaj rezisti signifas kontraŭstari

por vivi plu. Rezisto admirinda

kiel tiu de l’ judoj de la geto varsovia

kriantaj “Ni ekzistas!” al nazioj.

Ni diru tion klare: Palestino

rajtas defendi sin kaj sin rearmi

kontraŭ la okupad’ arbitra, ekspluata kaj terora

(sur la sulko de Irgun)

far Israel’. Jes, Israel’, jam fakto,

antaŭ longe decidita, plenumita;

radike kompatinda

hibrid’ inter rasisma, apartisma

demokrati’, plutokrati’, teokratio

kaj kasto de karismaj gonoraloj (kiel Begin, la fama ricevinto

de l’ kara pacpremio, aŭ la ombracerba Ŝaron,

la glora amasmurdigisto

de Sabra kaj Ŝatila...

Prefere rifuznik’* ol tiraljoroj!)

Do, kvankam israelanojn kaj nin oni akceptas

tra la mond’ kiel turistojn, ne estiel

ĝene gruntajn enmigruntojn,

mi ne povas rekoni min sur la spegulo

de ili proponata kaj min sentas

de Palestino frato.

Palestino, sub- kaj dis-premita

for de l’ vido de kibicaj ĵurnalistoj,

preter la akcesora jur’ internacia.

Konsekvence,

en ĉi semajnoj diste sangofreŝaj,

la komplice plata kaj pilata

kristismo de Clinton, Blair, la du-neŭrona Bush kaj eĉ la novmesi’

Obama

al la mond’ eterne, alterne militanta

promesas panacean harmonion.

Sed pri solvoj

prefere ni demandu aŭguristojn

aŭ turnu la atenton

al Orienta Timor’, liberiĝinta, al la dissolvo

de l’ Sudafrikio* apartisma, al la peto de pardono

far la aŭtoritatoj aŭstraliaj

al la aborigenoj generacie prirabitaj.

Tamen, dume,

plia bomb’ eksplodas inter la domblokoj,

abrupte malkonstrue,

kun bruo, flagro, trem’ tiel realismaj,

ke tiajn ne redonos la plej dolara kino.

Dume

ĉu vi aŭdas la sirenojn? Ne aŭskultu

asertojn de fariseaj salomonoj

silogisme postulantaj simetrion,

kvazaŭ Gazao havus tankojn kaj aviojn,

flughavenojn, havenojn, submarŝipojn,

usonajn municiojn, bombojn centtunajn, grapolajn, blankfosforajn,

aŭ la eliksiran atombombon.

Eĉ limojn, eĉ eskapon ĝi malhavas!

Dume

ĉevalon hene fendas

lanco

virin’ genuas aŭ

stumblas

revolucia taŭro turbas

dua virin’

infano kun inerta sur la brakoj

plia fuĝas

el dom’

el flamoj

ĉie kuŝas

sub vitra sun’

rompita man’

diskorpoj de soldato.

Ĉu konata

vizio? Jes. Ĝin pentris jam

Pikaso en 1937, sed nun, ĉi tiam

la taŭro bovas aŭ bovinas, agonia;

ĉevalas magra azen’, splite krucumita;

sub la beton’ kaj brikoj stumpe fridas familio;

kadavroj polvaj en kaj ekster uniformo; pli ol tricent

infanoj (teroristoj untaj) kun mitrajla sankt-oleo; hospitaloj,

moske’, lernej’ ruinaj; bombon en tombejon;

la ministrejojn for. Nur mil murditoj

por ia falsa interpac’ labila,

dum daŭros neflekseble la sieĝo

kun rabaj mapoj, muroj, militleĝo

kaj, sur la tankoj, la davida stelo.



Madrido, 15-17.1.2009


moriskoj: nomo por la hispanaj islamanoj (kaj iliaj idoj) devige konvertitaj al katolikismo ekde 1502, kaj elpelitaj el Hispanujo en 1609-1614.

rifuzniko: konscienca obĵetanto rifuzanta servi en la israela armeo aŭ obei specifajn ordonojn kaj komandojn, ekzemple pro nekonsento kun la politiko de la israela registaro.

Sudafrikio: alia nomo por la regno nomata [Respubliko de] Sud-Afriko; sudafrikia, sudafrikiano: rilata al tiu regno, kaj ano de ĝi; sud-afrika: rilata al la sudo de la afrika kontinento.